Doğu Anadolu’nun kadınlarının geleneksel giysisi olan “Bervanik”, Malatya’da üretimi sona eren ve hafızalarda yaşayan bir kültür mirası olarak öne çıkıyor. Batik baskı tekniğiyle hazırlanan Bervanik, birçok emek yoğun işlemden geçtikten sonra kullanıma hazır hale getiriliyor.
Bervanik, genellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da kadınlar tarafından peştamal veya önlük olarak kullanılıyor. Merhum usta Hıdır Oral’ın aktardıklarına göre, yaklaşık 70-80 yıl önce Diyarbakır, Şanlıurfa’nın Suruç ilçesi, Elazığ, Malatya ve Adıyaman yörelerinde yaygın olarak kullanılıyordu. Hıdır Oral’ın vefatının ardından Malatya’da Bervanik üretimi tarihe karıştı.
Bervanik yapımında kullanılan batik baskı tekniği, Asya’dan Avrupa’ya uzanan köklü bir geçmişe sahip. Kaynaklara göre bu teknik, Türkistan, Hindistan, Java ve Malezya’da da yaygın olarak kullanılıyor. Malezya dilinde “batik”, nokta, noktalamak veya resim çizmek anlamına geliyor.
Malatya geleneksel kadın giyiminde önlük olarak kullanılan Bervanik, halk arasında peştamal, önlük veya peşkir olarak da adlandırılıyor. Düz dokuma bez üzerine tahtadan yapılmış kalıplarla işlenen çivit boyalı desenler, Bervanik’in karakteristik özelliğini oluşturuyor.
Baskıda kullanılan Amerikan bezi, silindirsiz ve sık dokumalı olmalı. Desenleme işlemi, balmumu ve parafin karışımına batırılmış tahta kalıplarla yapılıyor. Kalıplarda genellikle armut ağacı tercih ediliyor; bu sayede desenler daha net çıkıyor. Bervanik’te yaklaşık 30 motif bulunuyor ve motifleri birbirinden ayırmak için “tarak” kullanılıyor.
Kumaşlar, ilk boyaya batırılacak duruma gelene kadar mumlama işlemine devam ediliyor. Boya işlemi, kumaşın hava ile temasını azaltacak şekilde bir varilde yapılıyor ve kumaş yavaşça batırılıyor. İlk batırma sonrası yeşil renge dönüşen kumaş, güneşte kurutulduktan sonra tekrar boyaya batırılıyor ve mavi rengi alıyor. İşlem, baskı ve boyama işlemleri on bir defa tekrarlanıyor. Mumlar, geniş bakır ve alüminyum kaplarda kaynar suda çıkarılıyor; ardından kumaş tekrar yıkanıp kurutularak kullanıma hazır hale geliyor.
