Malatya, altın cevheri kayısıda çeşit zenginliği yaşıyor!
Kayısı üretiminin önemli merkezlerinden bazıları Darende, Akçadağ, Battalgazi, Kale, Merkez, Yazıhan ve Hekimhan ilçeleri. Hasat dönemi geldiğinde ise Malatya adeta kayısı şölenine ev sahipliği yapar. İlginç bir şekilde, en erken hasat Kale ilçesinde başlar ve ardından Battalgazi, Merkez, Yazıhan, Akçadağ ve Darende ilçeleri sırayı alır. Kale ile Darende arasında hasat zamanında 20-25 günlük bir fark bulunur, bu da her bölgenin kendine özgü mikroklimatik özelliklerini gözler önüne serer.
Temmuz ayı, Malatya’da kayısının olgunlaşma ve hasat zamanıdır. Hasat edilen kayısılar, geleneksel yöntemlerle kükürt odalarında kükürtlenir ve kurutulur. Bu işlemler, kayısının uzun süre saklanabilmesini ve lezzetinin korunmasını sağlar. Kurutulan kayısılar boylanır, ambalajlanır ve ardından dünya pazarlarına ihraç edilir.
Malatya’nın en önemli kurutmalık kayısı çeşididir. Malatya’daki kayısı ağacı varlığının yaklaşık yüzde 73’nü oluşturur. Tahmini olarak 1900‟lü yılların başında Malatya’nın 12 km kuzeydoğusundaki Hacıhaliloğlu çiftliğinde bir seleksiyon sonucu bulunmuştur. Verimi orta, dona, kurağa ve hastalıklara (monilya ve çil) karşı hassastır. Meyveleri orta irilikte, 25-35 g ağırlıkta, meyve şekli oval, simetrik, meyve kabuk ve et rengi sarı, kırmızı yanak oluşturma eğilimindedir. Meyve kabuğu incedir. Meyvelerin yola dayanımı iyidir, sert dokulu ve az sulu, çok tatlı, aromalıdır.
1930 Yılında Malatya’nın eski Belediye Başkanlarından Hasan Derinkök’ün bahçesinde bulunan Malatya’nın en önemli sofralık kayısı çeşididir. Çeşidin SÇKM (Suda Çözünür Kuru Madde) miktarı yüksek olması nedeniyle önceleri kurutularak değerlendirilmiş fakat daha sonra çeşidin turfanda, iri meyveli ve yola dayanımının iyi olması nedeniyle son yıllarda sofralık tüketimi bir hayli artmıştır. Ayrıca meyvenin heterojen olgunlaşması ve kükürt odasında diğer çeşitlere göre kükürt dioksiti daha geç absorbe etmesi gibi kurutma için olumsuz özelliklerinden dolayı kurutmalık olarak değerlendirme şekli günümüzde azalmıştır.
Meyve kalp şeklinde, iri, 40-55 g ağırlığında, meyve eti sert dokulu ve tatlıdır. Meyve kabuk ve et rengi sarıdır. Malatya’da Haziran sonu Temmuz başında olgunlaşır. Diğer çeşitlere göre erkencidir. Meyvesinin iri, gösterişli ve yola dayanımının iyi olması nedeniyle büyük tüketim merkezilerine gönderilmeye uygun bir çeşit olup pazarda yüksek fiyatlardan alıcı bulmaktadır.
Malatya’da 1970’li yıllarda yapılan bir seleksiyon çalışması sonucu bulunmuş kurutmalık bir kayısı çeşididir. Son yıllarda Malatya ve çevresinde geniş miktarda yetiştirilmeye başlanmış, Malatya'da ağaç sayısı bakımından Hacıhaliloğlu çeşidinden sonra ikinci sıraya yerleşmiştir. Meyve orta irilikte, 30-35 g ağırlığında, oval şekilli, kabuk ve et rengi sarıdır. Malatya’da Temmuz ayı ortasında olgunlaşır. Ağaçları çiçek monilyasına hassas olup, çil hastalığına ve dona dayanımı Hacihaliloğlu çeşidine göre daha iyidir.