Çocuk oyunları ve oyuncakları, toplumun kültürel değerlerini kuşaktan kuşağa aktaran ve devam ettiren en önemli kültürel miraslardandır. Bez bebeklerin çocuk oyuncakları arasında ayrı bir yeri vardır. Oyuncak bebek yapımı insanlık tarihi kadar eskiye dayanmaktadır. Anadolu'nun değişik yörelerinde yapılan bez bebekler toplumun yaşam biçimini yansıtması bakımından önemlidir. Yağmur duasından doğum geleneklerine, kukla oyunculuğundan bostan korkuluğuna kadar oyuncak bebekler halk kültüründe yerini almıştır. Annelerin artan kumaş parçalarının değerlendirilmesiyle yaptığı bez bebekler, Anadolu'da kız çocuklarının eğlencelerinden birisi olmuştur. Bugün hızlı gelişen teknolojik gelişmeler içerisinde oyun ve oyuncak algısı da değişmekte, geleneksel oyuncaklarımız giderek kaybolmaya başlamaktadır. Bu çalışmada el emeğiyle yapılan bez bebek yapma geleneğinin Anadolu'da kısa geçmişi, ne şekilde halk kültürüne yansıdığı ve Malatya Aşhan Bacı bez bebeklerinin nasıl yapıldığı üzerinde durulacaktır.
Anahtar Kelimeler: Bez bebek, Aşhan Bacı, Azet Bacı, Malatya
Abstract
Children's games and toys, the community's cultural values and resume the transfer from generation to generation İs one ofthc most İmportant cultural heritage . Cloth dolls have a special place among the children's toys . Doli making is as old as human history . Baby diapers made in various parts of Anatolia to reflect the community 's way of life is important . From birth to the tradition of praying for min , puppets from acting until scarecrow dolls in folk culture has taken place . His mother evaluation ofthe growing pieces of fabric rag doli in Anatolia, one of the giriş. Bug entertainment in the fast-growing technological advancemcnts also changing the perception of toys and games , our traditional toys are gradually start to disappear . İn this study, made by manual labor Malatya Aşhan Bacı how to make cloth dolls , rag doli making tradition in Anatolia in what way by giving a Short history as reflected in folk culture Will be explained.
Keywords: Cloth dolls, Aşhan Bacı,Azet Bacı, Malatya
Giriş:
Türk Dil Kurumu’nu Türkçe Sözlük’ünde oyun, yetenek ve zeka geliştirici, belli kuralları olan, iyi vakit geçirmeye yarayan eğlence’nin adı, oyuncak ise, oyun aracı’dır. Çocuk, oyun ve oyuncakla kendi dünyasını tanımaya başlar. Yetişkinlerin dünyası ile kendi dünyası arasında iletişim kurar. Oyuncak, en geniş anlamda, çağının ürünüdür. Oyuncak, gerek basit halk sanatı ürünü, gerek gelişmiş sanayi ürünü olarak yapıldığı dönemin ekonomik-toplumsal-kültürcl özelliklerini yansıtmaktadır. Geçmişteki yaşam ve ilişki biçimlerini en iyi yansıtan nesnelerden biri oyuncak bebeklerdir. Oyuncaklar, hem zamanlarının halk sanatı nesneleri, hem de birçok örnekte, geçmiş yaşam biçimlerinin, tasarımlarının ve formlarının doğru biçimde kayıtları olarak değerlendirilebilir.1
Ülkemizde yapma bebekler oyuncak, kukla ve ritüel fonksiyonlarıyla yaygın bir alanda yaşamaktadır. Şehir ve kasabalarımızda genel olarak "Bebek” adıyla bilinse de pek yaygın değildir, Anadolu'nun birçok yerinde bebeklere "gelin" denir. Çanakkale, Afyon, Denizli, Konya, Akşehir, Niğde dolaylarında "Güççe” Erzurum, Gümüşhane gibi yerlerde "Korçak” Manisa, Akşehir dolaylarında "Kurçak” denir. 2
Eski Türk inancında koruyucu ruhların tasvirinden töz-tös, ongon, eren, tangara'dan bez bebeğe geçişte hem kullanım amacı bakımından hem de yüklenilen mistik koruyuculuk bakımından birçok benzerlik vardır.3
1 Bekir Onur, Oyuncaklı Dünya, İmge Kitapevi Yay., Ankara 2010, s. 24,47.
2 Nuran Bilgin, Folklorik Yapma Bebekçilik, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1997, s. 41.
3 Abdulkadir İnan, Tarihte ve Bugün Şamanizm, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1986, s. 42.