Malatya, yalnızca tarihi ve doğal güzellikleriyle değil, kendine has kültürü ve yöresel kelimeleriyle de dikkat çeken şehirlerden biri. Ancak bu zengin dil hazinesinin birçok kelimesi, değişen yaşam koşulları ve modernleşmenin etkisiyle yavaş yavaş unutulmaya başladı. Yeni nesiller tarafından artık pek bilinmeyen bu kelimeler, bir dönemin gündelik hayatının önemli parçalarıydı.
İşte Malatya’da bir zamanlar sıkça kullanılan fakat bugün neredeyse tamamen unutulan yöresel kelimeler…
GÜNDELİK HAYATTA KULLANILAN ESKİ MALATYA KELİMELERİ
Andana (Ondan Sonra):
Bir olay anlatılırken “andana” kelimesi sıkça kullanılırdı.
Örnek: “Sabah cegette dolaştım, andana eve geldim.”
Ayakçah (Merdiven):
Eski Malatya evlerindeki ahşap merdivenlerin adı.
Arastah (Evin Tavanı):
Ahşap tavanlı evlerde kullanılan bir terim.
Anih (Nane):
Malatya mutfağında çok kullanılan nanenin yöresel karşılığı.
Bihçı (Testere)
Odun keserken kullanılan el testeresi.
Bıldır (Geçen Sene)
“Bıldır çok kar yağmıştı.” gibi cümlelerde yer alırdı.
Ceget (Sokak)
Çocukların oyun alanı olan dar sokaklara verilen ad.
Culuh (Hindi)
Köylerde beslenen hindiler için kullanılırdı.
Çağa (Çocuk)
“Çağalar dışarıda oynuyor” ifadesinden tanıdık.
Çömçe (Kepçe)
Mutfakların vazgeçilmezi.
Dekmik (Tekme)
“Kızdırma, sana bir dekmik atarım!”
Dığasgen (Loğusa Kadın)
Yeni doğum yapmış kadınlar için söylenirdi.
Döş (Göğüs, Sine)
Özellikle çocuklar için kullanılırdı.
Evcuman (Çalışkan Ev Kadını)
Ev işlerinde maharetli kadınları tanımlardı.
Gazpenek (Mahsus, Özellikle)
“Bunu gazpenek böyle yaptım.”
Gevende (Çalgıcı, Şarkıcı)
Düğünlerin vazgeçilmez figürü.
Gıdik (Keçi), Gilgil (Mısır), Gişi (Koca), Harrik (Eski Ayakkabı) gibi birçok kelime günlük yaşamın parçasıydı.
EV VE MUTFAKLA İLGİLİ ESKİ MALATYA KELİMELERİ
Katıh (Ayran):
Yağı alınmış yoğurt veya ayran anlamında.
Kef (Süt Artığı):
Tereyağı yapılırken oluşan artık.
Kemis (Süzgeç)
Mutfakların temel araçlarından biri.
Köçek (Asma Kilit), Kopça (Düğme), Köşker (Ayakkabıcı)
Ev ve giyimle ilgili yöresel terimler.
Köpüç:
Tahta çamaşır döveceği.
Loğ:
Darı ezmede kullanılan ağır taş.
Malamat (Rezil Etmek)
“İşi malamat ettin.”
Manıh (Kedi Yavrusu), Mıh (Çivi), Mitil (Eski Minder), Pirçekli (Havuç), Pirpirim (Semizotu) gibi birçok kelime mutfak ve ev yaşantısının birer parçasıydı.
Sitil (Kova), Teşt (Büyük Leğen), Teberik (Hatıra), Totaba (Hizmetçi), Zibillik (Çöplük), Zoku (Buğday Dövme Taşı) gibi kelimeler de dönemin yaşam tarzını yansıtır.
MALATYA KÜLTÜRÜNÜN KAYBOLAN KELİMELERİ
Malatya’nın yerel ağız özelliklerini taşıyan bu sözcükler, sadece birer kelime değil; bir kültürün, bir dönemin yaşam biçiminin izleri. Modernleşmenin etkisiyle kaybolmaya yüz tutan bu kelimeler, günümüzde büyük ölçüde yaşlı kuşaklar tarafından biliniyor. Ancak sosyal medya paylaşımları, kültürel çalışmalar ve yerel araştırmalar sayesinde bu sözcükler yeniden gündeme geliyor.