ÖZET

Bu araştırmada ilimizde son bin yıl içinde gelişen edebiyat ve edebiyatla ilgili faaliyetler ile Malatya’nın şiir, öykü, roman, tiyatro, senaryo, gezi, anı vb. türlerde kaleme alınmış edebi eserlere yansıması üzerinde durulmuştur.Destan çağından başlayarak günümüze kadar geçen süreçte tasavvufi edebiyat, halk edebiyatı, klasik edebiyat ve 20. yüzyıledebiyatı içerisinde Cumhuriyet döneminde yetişen belli başlı şair ve yazarlar ile bunların eserleri ve eserler üzerinde yapılmış araştırmalar üzerine genel bilgiler değerlendirilmiştir.
Anahtar Kelimeler:Malatya, edebiyat, Cumhuriyet dönemi, şair ve yazarlar
Malatya, çağlar boyunca Doğu Anadolu’da önemli bir kültür ve sanat merkezi olmuştur. Neolitik, Paleolitik, Kalkolitik, Tunç ve Hitit çağından günümüze Helenistik, Pers, Roma, Selçuklu, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerini idrak etmiş olan kentimizde, özellikle Aslantepe’de yapılan kazılarda, burada dokuz ana kültür tabakasının olduğunu ve her çağda zengin bir kültür ve sanat faaliyetinin yaşandığını bize göstermiştir. Kayısısıyla tanınmış kentimizin çok zengin bir kültürel dokusu olduğu çoğunlukla dikkatlerden kaçmaktadır.(1)
Orhan Toğrulca, Geçmişten Günümüze Malatya, Şehrin Serüveni (2017) adlı eserinde Malatya’nın kentsel evrimini dört aşamada tamamladığını detaylı bir biçimde açıklamıştır:
a. Höyükler Dönemi
b. Aslantepe Dönemi,
c .(Eski) Malatya Dönemi,
d. Modern Malatya Dönemi (1840’tan günümüze) Son iki dönem, Roma, Bizans, Selçuklu, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerini kapsayan son ikibin yılı karşılamaktadır.
İlimizin geçmişindeki kültürel zenginliğe baktığımızda Cumhuriyetimizin kuruluşunun 100. yılına doğru yol alınırken ülkemizde, buna paralel olarak da kentimizde kültür sanat ve edebiyat çalışmalarının daha da yoğunlaşacağı anlaşılmaktadır. Önümüzdeki barış sürecinde bütün dünya ülkelerinde kültür ve sanatın özellikle de edebi faaliyetlerin ön plana çıkacağını; Avrupa ülkelerinde yaşayan insanların ülkemizdeki kültürel faaliyetlerle daha yakından ilgileneceklerini umuyoruz. Böylece ulusal kültürümüzün yanı sıra yerel kültürümüzün de önem kazanacağını düşünüyoruz.
2023 yılına kadar gelişecek süreçte, sadece ilimizdeki değil çevremizdeki illerin de kültürel birikiminin yeniden derli toplu olarak değerlendirileceğini tahmin ediyoruz. Bölgemizin kültür ve sanat merkezi olmaya aday bir kenti olan Malatya’nın kültür, sanat ve özellikle edebiyat alanındaki gelişmesinigeçmişten günümüze doğru özetle gözden geçirip değerlendirmeye çalışacağız.Malatya’nın Müslüman Türklerin eline geçmeden önceki dönemini edebi metinlerden izlemek ise, ayrı bir araştırmacının konusudur.
Bu araştırmada ilimizde son bin yıl içinde gelişen edebiyat ve edebiyatla ilgili faaliyetler ile Malatya’nın şiir,öykü,roman,tiyatro,senaryo,gezi,anı vb.türlerde kaleme alınmış edebi eserlere yansıması üzerinde yoğunlaşılacaktır. Avrupa Birliği ile uyum çerçevesinde Anadolu’da bin yılda oluşmuş yerel kültürlerin dikkat çekmesi doğaldır.
1.Destan Çağında Malatya’da Edebiyat
Malatya’da edebiyat denince akla gelen ilk eser, sadece yurdumuzda değil, bütün dünyada tanınmış bir destan olan Battal-name’dir. Battal-name, Malatya ve çevresinin vatan haline gelişini ve Bizanslılarla yapılan mücadeleleri destanî bir dil ve anlatımla işleyen anonim ve düzyazı bir eserdir.Sivas, Tokat, Amasya ve çevresinin vatan haline gelişini konu alan Danişmend-name ve Balkanlarda İslamiyet’in yayılmasını konu alan Saltık-name ile birlikte İslamlıktan sonra oluşan destanların en önemli dairesini oluşturur.


1. Malatya ile ilgili geniş bilgi için bakınız: MEB İslam Ansiklopedisi, TDV İslam Ansiklopedisi ve Yurt Ansiklopedisi’nin Malatya maddeleri; O. Çekin, Malatya Almanak 2008, Malatya 2008; Malatya Almanak 2009, Malatya 2009; Tarla, Kültür ve Sanat dergilerinin Malatya özel sayıları, Hüseyin Karaer’in hazırladığı Malatya Bibliyografyası (2012). Adnan Işık, Mevlüt Oğuz, Ahmet Şentürk, Hüseyin Çolak, Göknur Akçadağ, Mehmet Karagöz ve Orhan Toğrulca’nın Malatya siyasi tarihiyle ilgili çeşitli kitapları (2006), Malatya Tarihi, Kent ve Kültür, 3 cilt (2013) adlı seti; Ayrıca, Geçmişten Günümüze Malatya, Kent, Kültür, Kimlik, 2 cilt, Haz. Selcan Koçaslan, Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara 2017. Ramazan Çiftlikçi, Malatya’da Kültür, Sanat ve Edebiyat, Nail Tan’a Armağan, Haz. Tuncer Gülensoy-Hayrettin İvgin, Kültür Ajans Yay., Ankara 2011, s.238-54’de ilimizdeki kültür, sanat ve edebiyat faaliyetlerini ele almaktadır. Ramazan Peri’nin hazırladığı sekiz diskten oluşan Malatya belgeseli, İl Kültür Müdürlüğü’nün hazırladığı Malatya belgeseli kentimizdeki kültür ve turizmi değerlendirmektedir.