Ne oldu Malatya’nın halk mekteplerine? Nerede o eski sohbet mekânları? Bir zamanlar herkesin devamlı gittiği berberi, terzisi, köynekçisi, ayakkabıcısı vardı. Maalesef o görevi üstlenen mekânlar kalmadı şimdilerde. Değişen dünya… Teknoloji…
Sobasının üstünden çay, ıhlamur demlikleri hiç eksik olmazdı bu mekânların. Çaylar içilir, sohbetler edilirdi. Memleket meseleleri enine boyuna tartışılırdı. Herkes düşüncesini söyler, birbirlerine saygılı davranırdı. Her terzinin müşterileri arasında dostluklar oluşur ya da dostlar birbirlerini aynı terzihaneye taşırlardı.
Haber merkeziydi buralar. Memleket meselelerinin yanı sıra parti ve siyaset sohbetleri edilirdi. Mahallenin ve yakın çevrenin düğünlerinden, okutulacak mevlitlerinden, doğum ve ölüm olaylarından haber alınan ilk merkezler durumundaydı bu mekânlar. Konfeksiyon makinelerine ve hazır giyim firmalarına yenik düştü bu terzi dükkânlarımız.
Berber dükkânları da öyleydi. Onlar da teknolojiye yenildiler. Değişime uğradılar. Kapanmadılar belki ama eski işlevlerini yitirdiler. Oturulup dolu dolu zaman geçirilen, sözünü ettiğimiz mekânlar olmaktan çıktılar. Sohbet edilen, komşu esnaflar ve müşterilerle günlerce sürdürülen şakalar yeni berber dükkânlarında yapılmıyor ya da yapılamıyor. Ekmek fırınlarında pişirilen lezzetli esnaf yemeklerinden eser yok şimdi.
Çok değil, bundan 30 yıl önce modern iletişim araçları bu kadar gelişmemişti. Ulaşım da bu kadar kolay değildi. Anadolu’nun mütevazı şehirlerinde resmi eğitim kurumları vardı. Televizyon henüz böyle yaygınlaşmamıştı. Sadece TRT’nin radyoları dinleniyordu. İnsanlar, kahvehanelerde kâğıt oynayarak zaman öldürüyorlar, akşamları ailece gidilen ev ziyaretlerinde tatlı tatlı sohbetler ediyordu. Gündüz boş zamanlarda, resmi kurumların öğlen tatillerinde ve alışılan iş çıkışlarında erkeklerin uğrak yerleri arasında berberler ve terziler önemli yere sahipti.
Anadolu’nun diğer şehirlerinde olduğu gibi Malatya’da da bu terzi dükkânları ve berber dükkânları önemli eğitim kurumlarıydı. Nerede şimdi bu halk mektepleri… Olmayınca, cemaatte nasıl davranılması gerektiğini bilen de yok artık… Böyle olunca da toplumda oturmayı, konuşmayı, biri konuşurken onu dinlemeyi bilen kişilerin sayısı da oldukça azaldı.
Malatya halk kültürünün kaybolmaya yüz tutması beni endişelendiriyor ve çok üzüyor. Dayanamıyorum. Haykırmak geliyor içimden: “Ne oldu Malatya’nın halk mekteplerine… Nerede bu çarıklı erkân-ı harp!”
Herkesin değiştirmeden gittiği berberi, terzisi, ayakkabıcısı, köynekçisi vardı. Sürekli aynı kişiler bu mekânlarda buluşur, sohbet ederlerdi. Buralar ticarethane dışında çok büyük görevlerde üstlenmişlerdi.
Buralarda buluşan kişilerin ilgi alanı ve kültür seviyesi sohbetin kalitesini belirleyen en önemli unsurdu. Yeni yetişen gençler toplumsal eğitimlerini bu sohbetlerde alırlardı. Orada toplanan insanların içinden sivrilen kişiler, sohbeti yönlendirir yanlış bir ortamın oluşmasına fırsat vermezlerdi. Toplum, kendi kanaat önderlerini de bu sayede bulmuş olurdu.
Bu halk mekteplerinin ustalarını şöyle bir hatırlayalım: Terzilerden Said Çekmegil ve damadı Alaaddin Kürün, Nasuhi Caddesi’nde Pantoloncu Fikri Öğrenecek, Çekirdek Pasajı içerisinde Terzi Cahit usta, Kız Meslek lisesi karşısında Köynekçi Fahri Özer, Köynekçi Ramazan Özbildirici, Terzi Sabri Yatmeneleş, Köynekçi Bayram Karadeniz, Dörtyol’da Terzi Mehmet Gülaçar, Terzi Hacı Kılıç, Emeksiz Caddesi açılmadan Asmaaltı Lokantasının karşısında Esmerkardeş Mehmet Usta, Terzi Mehmet Şimşek, Terzi Nuri Yamaner (Sinek Nuri), Dörtyol’da Terzi Emrullah Usta, Kız Meslek Lisesi karşısında AyhanUsta ile İbrahim Ustanın Altınmakas terzihanesi, Emeksiz’de Terzi İhsan Gül, Terzi Nusret Kocatürk, Emeksiz’de Terzi Hikmet Binbaşıoğlu, Terzi Mehmet Ceviz(Sezer), Terzi Muharrem Akkaya’nın yeri gibi birçok mekânı sayabiliriz… Bu sohbetler Malatyalı olma bilincini oluşturuyordu. Malatya kültürünün kişilerce hazmedilmesini sağlıyordu. Bu mekânlar ortak akıl merkezleriydi. Birlikte ağlayıp birlikte gülebilmemizin temel dayanaklarıydı buralar.
Bu terzilerimizin birçoğu müşterileri için çeşitli kumaşlar tedarik ederlerdi. Bunlara ‘tüccar terzi’ denirdi. Bu ustalar, güzel bir kumaş temin ettiğinde hatırlı müşterilerine çırağını yollayarak ‘ iş çıkışı ya da uygun zamanda kahve içmeye buyursun’ diye haber gönderirdi. Tabii ki amacı yeni kumaşları göstermektir.
Malatya’da ‘tüccar terzi’ geleneğinin ilk temeli belki de Şirket Han’daki terziler tarafından atılmıştır. Buradaki terzilerin çoğu müşterileri ile ailece görüşürlerdi.
Berberlere gelince; Akpınar’da Kanarya Berber Salonu Recep Filinte, Gülşen Berber Burhan Usta, Kışla Caddesi’nde Süsler Berber Salonu Şükrü Kaya, Asım Toydemir, Berber Mamoş Usta, Kışla caddesinde Yeni Dünya Berber Salonu Said Van-İbrahim Köklü, Akpınar’da Mustafa Antepli, Akpınar’da Berber Şaban Palancı, Akpınar’da Berber Osman, İnönü Caddesinde Beyaz Gül Berber Salonu Mehmet Onur, Dörtyol’da Berber Ali gibi ustalar ilk anda aklımıza gelen berber esnaflarımızdan bazılarıdır. Berberlerimizin bir kısmı sünnet yapar, diş çeker, hacamat ile vücuttaki kirli kanı alır, yaralara müdahale eder cerrahlık ederlerdi. Bazı berberlerimizin ayın belli günlerinde giderek tüm köyü tıraş ettikleri bölgeleri vardı. Başkası oraya gitmezdi. Parası olmayandan da zahire alırlardı.
Biz bu esnaflarımızı ahilik terbiyesini özümsemiş, yaşatmış ustalar olarak gördük. Kendi çırak ve kalfalarına da ahiliğin gereğini öğreterek onları hayata hazırlamış, ahilik hiyerarşisi içerisinde gelen müşteriye, büyüklerine nasıl davranılacağı düşüncesini onlara kazandırmışlardı. Ahiliğin gereği olarak yardımlaşmanın ve destek olmanın en güzeli bu esnaflarımız arasında yaşatılırdı.
Bir yörenin halkının genel kültürünü, örf ve adetlerini berberlerde, terzilerde ve taksi şoförlerinde görmek mümkündür.
Bu terzihanelerimizin, berber dükkânlarımızın içinden birçok şair, hikâyeci, halk kültürü temsilcileri çıkmadı mı?
Nerede kaldı bu nezih Malatya Halk Mektepleri!...